Περί Γνωμικών

 

I) Ορολογία

Ο όρος «Γνωμικό» είναι γενικός και περιλαμβάνει ρήσεις από γνωστές (συνήθως) προσωπικότητες, εκκλησιαστικά ρητά, φράσεις από λογοτεχνικά κείμενα, επιγράμματα ευφυολογήματα, παροιμίες (που είναι λαϊκά γνωμικά), ιστορικές φράσεις, κ.λπ.

Οι λέξεις «Γνωμικό», «Αφορισμός», «Ρητό», «Απόφθεγμα», «Ρήση» είναι βασικά συνώνυμες. Ταυτίζονται επίσης και με άλλες παρόμοιες λέξεις που κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν για να δηλώσουν το ίδιο πράγμα, όπως «Αξίωμα», «Παράγγελμα», ακόμη και «Παροιμία» (πριν ο όρος εξειδικευθεί σε ρήσεις λαϊκής σοφίας).
Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον όρο «Γνώμη».

Ο όρος «Γνωμικό» είναι ο πλέον αντιπροσωπευτικός, συχνά όμως, στο ΓΝΩΜΙΚΟΛΟΓΙΚΟΝ, χρησιμοποιούνται αντ’ αυτού και οι όροι «Απόφθεγμα», «Αφορισμός», «Ρητό» ή «Ρήση».

Αν και συνώνυμες αυτές οι λέξεις έχουν ανεπαίσθητες διαφορές:

• Το Απόφθεγμα είναι πιο βαρύγδουπο· είναι μια λίγο -πολύ γνωστή φράση, αναγνωρισμένης αξίας, από κάποια γνωστή προσωπικότητα.
• Ο Αφορισμός εμπεριέχει μια υποψία εμμονής και έλλειψης επιχειρημάτων για την αλήθεια του.
• Το Ρητό έχει πιο κλασικό χαρακτήρα και περιορίζεται σε ειδικές κατηγορίες γνωμικών (Εκκλησιαστικά Ρητά, Λατινικά Ρητά).
• Η Ρήση είναι λιγότερο διαδεδομένος και κάπως πιο ανάλαφρος όρος: κάτι που είπε κάποιος, κάποτε.

Το Γνωμικό είναι ο όρος-ομπρέλα που υπερκαλύπτει όλους αυτούς τους όρους και επιπλέον στεγάζει άνετα και μερικές υποκατηγορίες που συμπεριλαμβάνονται στο site, όπως: Ευφυολογήματα, Ιστορικές Φράσεις, Επιγράμματα κ.λπ. Περιλαμβάνονται βέβαια και οι Παροιμίες, που είναι λαϊκά γνωμικά. Το μόνο είδος φράσεων που δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν Γνωμικά, αν και είναι μέρος του Γνωμικολογικού, είναι οι Παροιμιακές φράσεις.

• Η Παροιμία είναι ένα σύντομο λαϊκό γνωμικό (έμμετρο ή πεζό) που εκφράζει αλληγορικά ή σκωπτικά μια αλήθεια και που αποτελεί προϊόν μακρόχρονης πείρας και λέγεται για να παραδειγματίσει, να διδάξει ή για να σχολιάσει μια κατάσταση.
• Οι Παροιμιακές Φράσεις είναι ένα είδος φράσεων που δεν έχει να κάνει με γνωμικά, αν και συγγενεύει με τις παροιμίες ως προς το λαϊκό ή και αλληγορικό τους χαρακτήρα. Πρόκειται για σύντομες φράσεις που δεν αποτελούν «διατύπωση κρίσης», δεν τις χρησιμοποιούμε δηλαδή για να διατυπώσουμε μια άποψη, αλλά για να κάνουμε ένα χαρακτηρισμό. Παραδείγματα: «βίος και πολιτεία», «κόπρος του Αυγείου». Πάντως τα όρια με τις Παροιμίες είναι μερικές φορές δυσδιάκριτα.

Για τους ρέκτες των γνωμικών θα ήταν χρήσιμη η παράθεση της ορολογίας σε άλλες γλώσσες:

• αγγλικά : aphorism, quotation, quote, maxim, saying
• γαλλικά : aphorisme, sentence, citation, maxime
• Η παροιμία στα αγγλικά: proverb και στα γαλλικά: proverbe.